Ölüm ve Cismani Zararlar Sebebiyle Açılabilecek Tazminat Davaları
Ölüm ve cismani zararlar, haksız fiillerin en ağır sonuçlarından olup mağdur veya yakınları açısından hem maddi hem de manevi anlamda derin kayıplara sebep olur. Bu zararların telafisi için açılan tazminat davaları, hukuken kişinin hayatına, bedensel bütünlüğüne ve ekonomik geleceğine verilen zararın giderilmesini hedefler. Ölüm halinde yakınlar için destekten yoksun kalma tazminatı, cenaze giderleri ve manevi tazminat gibi kalemler gündeme gelirken; cismani zarar durumunda tedavi giderleri, iş göremezlik zararı, bakıcı giderleri ve manevi tazminat talep edilebilmektedir. Bu davalar, hem Borçlar Kanunu hem de özel kanun hükümlerine dayanmakta olup, tazminatın hesaplanmasında aktüeryal yöntemler ve Yargıtay içtihatları belirleyici rol oynamaktadır.
Ölüm ve Cismani Zararlar Sebebiyle Doğabilecek Zararların Türü ve Nitelikleri
Ölüm ve bedensel zararlar sonucu ortaya çıkan zararlar hem ekonomik hem de ekonomik olmayan nitelikte olabilir. Ekonomik zararlar; çalışma gücü kaybı, tedavi masrafları, gelir kaybı, bakıcı ihtiyacı, cenaze giderleri ve benzeri somut giderlerden oluşur. Ekonomik olmayan zararlar ise manevi zarardır ve kişinin yaşadığı acı, elem, yıkım ve psikolojik etkileri kapsar. Yargıtay, bu zararların belirlenmesinde olayın ağırlığını, mağdurun bireysel özelliklerini ve kusur oranını dikkate alır. Bedensel zararların niteliği ise mağdurun geçici veya kalıcı iş göremezlik durumuna göre farklılık göstermektedir. Kalıcı maluliyet durumlarında tazminat miktarları yüksek belirlenmektedir.
Hangi Hallerde, Kimler Tazminat İsteyebilir?
Tazminat talep edebilme hakkı, ölüm veya bedensel zarar meydana geldiğinde hem mağdurun kendisine hem de mağdurun yakınlarına tanınmış bir haktır. Ölüm durumunda, ölen kişinin desteğinden yararlanan eş, çocuklar, anne-baba ve fiilen destek gören kişiler tazminat talep edebilir. Cismani zarar halinde zarar gören kişi bizzat tazminat isteyebilir; ağır bedensel zarar durumunda ise mağdurun yakınları manevi tazminat hakkına sahiptir. Haksız fiilin meydana gelmesi, fiil ile zarar arasında uygun illiyet bağı bulunması ve kusur unsuru bu talebin temel şartlarıdır. Tehlike sorumluluğu kapsamında ise kusur aranmaksızın da tazminat yükümlülüğü doğabilmektedir.
Bedensel Zararlar Halinde İş Göremezlik Tazminatı ve Kazanç Kaybı
Cismani zarar durumunda mağdurun çalışma gücü kaybına uğraması halinde iş göremezlik tazminatı gündeme gelir. Geçici iş göremezlikte mağdurun iyileşme sürecinde çalışamaması nedeniyle oluşan gelir kaybı hesaplanırken; kalıcı iş göremezlikte mağdurun ömür boyu çalışma kapasitesindeki azalma dikkate alınır. Tazminat hesaplaması aktüeryal yöntemlerle yapılır ve mağdurun gelir durumu, yaşı, mesleği, maluliyet oranı gibi unsurlar değerlendirilir. İş göremezlik tazminatı, mağdurun meydana gelen zarar sonucu geleceğe yönelik tüm ekonomik kayıplarının karşılanmasını amaçlar.
Tedavi Giderlerinin Karşılanması
Cismani zarar halinde tedavi giderleri doğrudan tazminat kapsamındadır. Hastane masrafları, ilaç giderleri, ameliyat bedelleri, fizik tedavi süreçleri, tıbbi cihaz ihtiyaçları ve mağdurun iyileşme sürecine ilişkin tüm sağlık harcamaları işveren, sigorta şirketi veya haksız fiil sorumlusu tarafından karşılanmak zorundadır. Tedavi giderlerinin sosyal güvenlik kapsamında karşılanıp karşılanmadığı, tazminat miktarını azaltmaz; çünkü SGK tarafından karşılanmayan tüm kalemler ayrıca tazminata konu olabilir. Yargıtay, özellikle uzun süreli tedavi gerektiren ağır bedensel zarar türlerinde tedavi süreci boyunca yapılan tüm masrafların rücuen talep edilebileceğini kabul etmektedir.
Destekten Yoksun Kalma Tazminatı
Ölüm halinde, ölen kişinin yaşamı boyunca destek olacağı kişilerin ekonomik geleceğinin korunması amacıyla destekten yoksun kalma tazminatı talep edilebilir. Bu tazminat, ölen kişinin hayatta olması halinde yakınlarına sağlayacağı düzenli ve fiili ekonomik desteğin parasal karşılığıdır. Hesaplama yapılırken ölen kişinin gelir durumu, yaşı, yaşam süresi, destek süresi ve destek olacağı kişilerin yaşam beklentisi dikkate alınır. Destekten yoksun kalma tazminatı, Yargıtay’ın yerleşik uygulamalarında en yüksek tazminat kalemlerinden biridir.
Sosyal Güvenlik Ödemelerine İlişkin Değerlendirme
Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yapılan ölüm aylığı, sürekli iş göremezlik geliri veya geçici iş göremezlik ödemeleri tazminat miktarına doğrudan etki eden unsurlardır. Ancak SGK tarafından yapılan bu ödemeler, tazminatın tamamını ortadan kaldırmaz; yalnızca belirli koşullarda indirim yapılması mümkündür. Yargıtay, sigorta niteliğindeki ödemelerin tazminattan düşülemeyeceğini, sadece rücu edilebilir ödemelerin dikkate alınacağını kabul etmektedir. Bu nedenle tazminat hesaplamasında sosyal güvenlik gelirlerinin etkisi teknik bir değerlendirme gerektirir.
Tazminat Hesabında Kazanç Unsuru
Tazminat hesaplamasının en önemli unsuru mağdurun veya ölen kişinin kazanç seviyesidir. Kazanç unsuru belirlenirken yalnızca net maaş değil, tüm düzenli ek ödemeler, primler, sosyal yardımlar ve mesleki gelirler dikkate alınır. Kayıt dışı çalışanların kazançları da emsal meslek verilerine göre belirlenmektedir. Yargıtay, kazancın tespiti konusunda mağdur lehine geniş yorum yapmakta, gerçeğe en yakın kazanç seviyesinin kullanılmasını ilke haline getirmektedir.
Bakıcı Gideri Tazminatı
Ağır bedensel zarar durumunda mağdurun günlük ihtiyaçlarını karşılaması için bakıcı veya yardımcı personel gereksinimi ortaya çıkabilir. Bu durumda bakıcı gideri tazminatı talep edilebilir. Bakıcı ihtiyacının geçici mi yoksa kalıcı mı olduğu, bakıcının profesyonel olup olmadığı ve piyasadaki bakıcı ücretleri dikkate alınarak hesaplama yapılır. Yargıtay uygulamasında, kalıcı maluliyet durumlarında bakıcı gideri tazminatı uzun yılları kapsayacak şekilde hesaplanabilmektedir.
Sigorta Şirketince Yapılan Yetersiz Ödemeler, Zarar Görenin İmzaladığı İbranameler ve Güncelleme Hususu
Sigorta şirketlerinin kaza sonrası yaptığı ödemeler çoğu zaman gerçek zararı karşılamaktan uzaktır. Mağdur veya yakınları, bu ödemelerle birlikte kendilerine sunulan ibra sözleşmelerini imzalamış olsalar dahi, Yargıtay birçok kararında bu tür ibranamelerin geçersiz olduğunu belirtmiştir. İbranamenin geçerli olabilmesi için mağdurun zarar kalemlerinin gerçek anlamda hesaplanmış olması ve ibra iradesinin baskı altında olmadan açıklanmış olması gerekir. Yetersiz ödeme yapıldığı durumlarda ek tazminat davası açılabilir.
Sorumluluk Kapsamı ve Temerrüt Faizi
Zarar veren kişi veya kuruluş, kazanın meydana geldiği andan itibaren tazminattan sorumludur. Sigorta şirketleri bakımından temerrüt faizi, başvuru tarihinden itibaren işlemeye başlar. Haksız fiil sorumlularında ise temerrüt, olay tarihinden itibaren doğabilir. Yargıtay, tazminatın olay tarihine endeksli olarak hesaplanmasını ve faiz başlangıcının mağdur lehine yorumlanmasını ilke edinmiştir. Temerrüt faizi, özellikle uzun yargılama süreçlerinde tazminat miktarını önemli ölçüde artırmaktadır.
Cismani Zarar Sebebiyle Tazminat Davalarında Zamanaşımı
Cismani zarar ve ölüm nedeniyle açılacak tazminat davalarında zamanaşımı süresi, haksız fiilin öğrenildiği tarihten itibaren iki yıl ve her durumda on yıldır. Ancak olay ceza gerektiren bir fiil niteliğindeyse ceza zamanaşımı uygulanır ve süre uzar. Trafik kazaları, iş kazaları ve tren kazaları gibi birçok olayda ceza zamanaşımı daha uzun olduğu için mağdurlar açısından avantaj sağlar. Zamanaşımı süresi dolduğunda tazminat talep etme hakkı tamamen ortadan kalkmaktadır.
Ölüm ve Cismani Zarar Sebebiyle Açılan Tazminat Davalarında Yetkili ve Görevli Mahkeme
Bu tür tazminat davalarında genel görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Trafik kazası veya iş kazası gibi özel düzenlemeler içeren konularda Asliye Ticaret Mahkemesi veya İş Mahkemesi görevlendirilebilir. Yetkili mahkeme haksız fiilin işlendiği yer mahkemesi, davalının yerleşim yeri mahkemesi veya zararın ortaya çıktığı yer mahkemesidir. Mağdurun lehine olan mahkeme seçimi mümkündür. Özellikle ölüm ve ağır bedensel zarar içeren davalarda uzman bilirkişi incelemesi yapabilen mahkemeler tercih edilmektedir.
