Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Nedir?
Destekten yoksun kalma tazminatı; bir kişinin haksız fiil sonucu ölümü halinde, ölenin yaşarken yaptığı maddi destekten mahrum kalan yakınlarının uğradıkları zararın giderilmesi amacıyla talep ettikleri bir tazminat türüdür. Bu tazminatın amacı, ölen kişinin sağlığında ailesine, çocuklarına, nişanlısına, hatta fiilen destek verdiği akrabasına sağladığı ekonomik katkının ölüm nedeniyle ortadan kalkmasının yarattığı zararı telafi etmektir. Türk Borçlar Kanunu’nun 53. maddesi kapsamında düzenlenen bu tazminat, hem sosyal hem ekonomik bir güvence niteliği taşır.
Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Şartları
Destekten yoksun kalma tazminatının talep edilebilmesi için aşağıdaki koşulların birlikte gerçekleşmesi gerekir:
- Bir kişinin ölümü
- Ölenin hayatta iken fiilen veya farazi (varsayımsal) destek sağlıyor olması
- Destekten yoksun kalmanın hukuka aykırı bir fiilden kaynaklanması (trafik kazası, iş kazası, tıbbi kötü uygulama, saldırı vb.)
- Destekte bulunma olgusunun süreklilik arz etmesi
- Destek olmasaydı kişinin ekonomik yaşamının olumsuz etkilenmesi
Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Talep Edebilecekler
Destek ilişkisi, kan hısımlığına bağlı değildir. Burada esas olan fiilî ve düzenli destek ilişkisidir. Destekten yoksun kalma tazminatını; eş/imam nikahlı eş, nişanlı, çocuklar, anne–baba, kardeşler, birlikte yaşadığı partner, dede-anneanne/babaanne ve ekonomik olarak destek alan herkes talep edebilir.
Eşin Eşe Destekliği
Eşler arasında destek varsayımı kesindir. Yargıtay’a göre evlilik birliği içinde eşlerin birbirine ekonomik destek sağladığı karine olarak kabul edilir. Resmî nikahsız birliktelikte dahi, fiili destek ispatlanmış ise tazminat mümkündür.
Anne ve Babanın Çocuğa Destekliği
Anne ve baba, küçük çocuklara zorunlu ve fiilî destek sağlar. Reşit çocuklar bakımından ise durum farklıdır. Eğer çocuk eğitimine devam ediyorsa desteklik devam eder. Ancak çocuk çalışıyorsa desteklik kalkabilir.
Çocuğun Anne ve Babaya Destekliği
Yargıtay uygulamasına göre 18 yaşından büyük, çalışan, düzenli geliri olan çocukların anne-babaya gelecekte destek olacağı varsayılır. Bu nedenle anne-baba çoğu durumda tazminat alır.
Kardeşin Kardeşe Destekliği
Kardeşlerde desteklik karine değildir. Fiili destek varsa veya ileride desteğin beklenebilir nitelikte olduğu ispatlanırsa tazminat verilir. Aynı evde yaşamak ve giderleri ortak karşılamak, kardeşlerden birinin diğerini maddi olarak düzenli desteklemesi veya ailede tek çalışan kişinin vefatı karineye örnektir.
Destekten Yoksun Kalma Tazminatının Kapsamı
Tazminatın kapsamı, yalnızca ölen kişinin sağladığı doğrudan ekonomik katkılardan ibaret değildir. Ölüm nedeniyle meydana gelen tüm ekonomik kayıplar değerlendirilir ve destekten yoksun kalanların gelecekte elde etmeyi bekledikleri destek de hesaba katılır. Tazminat, ölen kişinin mesleği, geliri, yaşı, yaşam süresi, bakmakla yükümlü olduğu kişiler, aile içindeki ekonomik dağılım gibi çok yönlü kriterlerle belirlenir.
Manevi Tazminat
Ölüm olayı, sadece maddi bir zarara değil, aynı zamanda derin bir manevi elem ve acıya yol açar. Manevi tazminat, bu acının tamamen giderilmesini amaçlamasa da, zararın bir nebze hafifletilmesi için ödenecek bir bedeldir. Hakim, manevi tazminat miktarını belirlerken ölüm olayının özellikleri, tarafların yakınlık derecesi, ölümün meydana geliş şekli, kusur oranları, tarafların sosyal ve ekonomik durumu gibi unsurları dikkate alır. Manevi tazminat her birey için ayrı ayrı değerlendirilir.
Maddi Tazminat
Maddi tazminat, ölüm nedeniyle ortaya çıkan tüm ekonomik kayıpların giderilmesine yöneliktir. Bu tazminat türü, doğrudan zarar ile dolaylı zararı birlikte kapsar. Tedavi giderleri, cenaze masrafları gibi ölümle bağlantılı zorunlu giderler ödenecek tazminatın içinde yer alır. Destekten yoksun kalma tazminatının kendisi de maddi tazminat kapsamına girer. Burada amaç, ölen kişinin hayatta kalsa idi sağlayacağı ekonomik katkının, belirli yöntemlerle hesaplanarak destekten yoksun kalanlara ödenmesidir.
Destek Payları Kavramı ve Hesap Yöntemi
Destek payı, ölen kişinin gelirinin hangi oranda kendisine, hangi oranda destek verdiği kişilere ayrılacağını gösteren bir hukuki hesaplama unsurudur. Destek, fiili ve düzenli ekonomik katkı anlamına gelir; mutlaka resmi olarak ispatlanması gerekmez. Hesaplamada; ölenin aylık geliri tespit edilir, bu gelirden ölenin kendi ihtiyaçları düşülür, geri kalan destek tutarı destek görenlere dağıtılır. Bu dağılım, aile içindeki sosyal ve ekonomik düzen dikkate alınarak belirlenir.
Muhtemel Bakiye Ömrün Tespiti
Tazminat hesaplamasında hem ölen kişinin hem de destekten yoksun kalanların beklenen yaşam süresi dikkate alınır. Ölen kişinin yaşamış olması halinde ne kadar süre daha yakınlarına destek sağlayacağı, bilimsel verilere ve istatistiklere dayalı olarak değerlendirilir. Bakiye ömür tespit edilirken kişinin yaşına ek olarak cinsiyeti, mesleği, sağlık durumu ve yaşam tarzı da etkileyici unsurlar olarak değerlendirilir. Bilirkişiler, karar vermede esas alınan bu süreleri yaşam tabloları üzerinden belirler.
Yaşam Tabloları
Türkiye’de tazminat hesaplamalarında en sık kullanılan yaşam tabloları TRH 2010 tablosudur. Bu tablo, aktüeryal hesaplamalar için güncel ve bilimsel veri sağlar. Yaşam tabloları, toplumdaki ortalama yaşam süresini gösteren, yaşa göre ölüm olasılığı ve sağ kalma ihtimallerini içeren istatistiksel verilerdir. Bu tablolar, tazminat miktarının bilimsel temele dayanmasını sağlar ve hesaplamaları standart hale getirir.
Destekten Yoksun Kalma Tazminatının Hesabı
Tazminat hesabı, aktüeryal yöntemlerle ve belirli matematiksel formüllerle yapılır. Öncelikle ölen kişinin geliri belirlenir, bu gelirden kişisel ihtiyaç payı düşülür ve kalan tutar destek payı olarak belirlenir. Daha sonra bu tutar, destekten yoksun kalanların yaşam süreleri ve desteğin devam edeceği süre dikkate alınarak belirlenen katsayılarla çarpılır. Hesaplamada ayrıca indirgeme oranı (iskonto) uygulanır. Tüm bu unsurlar bilirkişi raporuyla belirlenir ve mahkeme tarafından değerlendirilir.
Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Görevli ve Yetkili Mahkeme
Destekten yoksun kalma tazminatı davalarında görevli mahkeme, genel kural olarak Asliye Hukuk Mahkemeleri’dir. Ancak olay trafik kazasından kaynaklanıyorsa, Asliye Ticaret Mahkemesi görevli kabul edilir. İş kazasından kaynaklanıyorsa İş Mahkemeleri görevlidir. Yetkili mahkeme ise haksız fiilin meydana geldiği yer mahkemesi, davalının yerleşim yeri mahkemesi veya zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi olabilir.
Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Zamanaşımı
Haksız fiile dayalı tazminat talepleri için zamanaşımı süresi, fiilin ve failin öğrenildiği tarihten itibaren iki yıldır. Her hâlde fiilin gerçekleştiği tarihten itibaren on yıl geçmekle tazminat talep hakkı düşer. Trafik kazası gibi zorunlu mali sorumluluk sigortası bulunan durumlarda sigortacıya karşı açılacak davalarda farklı zamanaşımı düzenlemeleri de devreye girebilir.
Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Yargıtay Kararları
Yargıtay’a göre destek, mutlaka kanuni bir yükümlülükten doğmak zorunda değildir; fiili yardım dahi destek sayılır. İmam nikahlı eşler, nişanlılar, hatta birlikte yaşanan kişiler bile fiilen destek alıyorsa tazminat talep edebilir. Tazminat hesaplamasında gerçek gelirin esas alınması gerektiğini, TRH 2010 yaşam tablosunun kullanılması gerektiğini vurgulayan yerleşik içtihatlar bulunmaktadır.
